بحران قطر و ۴ کشور عربی؛ آتشی که زیر خاکستر پنهان است

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- فرزاد فرهادی: یکسال قبل در چنین روزی یعنی پنجم ژوئن ۲۰۱۷ عربستان، امارات، بحرین، مصر روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و این کشور را به حمایت از تروریسم از طریق حمایت از گروههای اسلام گرای افراطی و نزدیک شدن به ایران متهم کردند.

در واقع جرقه اول بحران با حرفهایی که در خبرگزاری قطر در ۲۴ ماه مه ۲۰۱۷ منتشر شد، زده شد که در آن شیخ تمیم بن حمد آل ثانی از انتقاداتی که به کشورش می شود، انتقاد کرده بود. هر چند که مقامات قطری اعلام کردند که این خبرگزاری هک شده است.

بحران با قطع روابط و به دنبال آن اقدامات اقتصادی از جمله بسته شدن مرزهای زمینی و راههای دریایی و جلوگیری از استفاده از حریم هوایی و اعمال محدودیتهایی در رفت و آمد قطری ها همراه بود.

کشورهای تحریم کننده فهرستی بلند بالا شامل ۱۳ خواسته از جمله تعطیلی شبکه الجزیره و کاهش روابط قطر با ایران و بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر به این کشور تحویل دادند.

خواسته این کشورها از قطر عبارت بودند از؛

- قطر باید سطح روابط دیپلماتیک خود را با ایران رسما کاهش دهد.

- قطر باید تمامی پایگاه‌های نظامی ترکیه در خاک خود را ببندد.

- قطر باید روابط خود با سازمان‌هایی، طایفه‌ای و ایدئولوژیک و در راس آنها اخوان المسلمین، داعش، القاعده، فتح الشام و حزب‌الله را قطع کند و آنها را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار دهد.

- قطر باید تمامی عناصر تروریستی را که در خاک این کشور حضور دارند به کشورهای ذیربط تحویل دهد.

- قطر باید شبکه الجزیره و کانال‌های تابع آن را تعطیل کند.

- قطر باید به دخالت در امور داخلی دیگر کشورها و تعدی به منافع خارجی آنها پایان دهد.

- قطر باید خسارت‌هایی که در این مدت به چهار کشور مذکور وارد کرده را بر اساس مکانیسمی که در آینده تدوین می‌شود، جبران کند.

- قطر باید در راستای انسجام و وحدت با همسایگان خود در خلیج فارس و جهان عرب در زمینه نظامی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی حرکت کند و معاهده‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ ریاض را اجرایی کند.

- قطر باید فهرست تمامی گروه‌های مخالفی که در چهار کشور مذکور مورد حمایت قرار داده مشخص کند و نوع این کمک‌ها را نیز بیان کند.

- قطر باید تمامی شبکه‌های اطلاع رسانی که قطر به شکل مستقیم و غیر مستقیم از آن حمایت تعطیل کند.

- قطر باید ظرف ۱۰ روز موافقت خود را با این درخواست‌ها اعلام کند.

- کشورهای عضو در سال اول به شکل ماهانه اجرای این توافق توسط دوحه را بررسی می‌کنند و در سال دوم هر سه ماه یکبار به این اقدام دست خواهند زد و پس از آن به مدت ۱۰ سال به شکل سالانه اجرای آن بررسی خواهد شد.

به دنبال این اقدامات چهار کشور مذکور؛ دوحه زیر بار این خواسته ها نرفت و در عین حال از گفتگو حمایت کرد و روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با کشورهای دیگر تقویت کرد و تلاش کرد که خودکفا باشد و توافقنامه های تجاری، نظامی و فنی در سطح بین المللی امضا کرد.

قطر که خود را در معرض این تحریم می دید به ترکیه و دیگر کشورها برای جایگزین از جمله ایران توجه کرد اما فشارهای چهار کشور مصر، عربستان، بحرین و امارات ادامه یافت و هنوز هم ادامه دارد.

رسانه ها اخیرا اعلام کردند که عربستان از فرانسه خواسته است که قطر را به انصراف از خرید سامانه های هوایی روسی اس ۴۰۰ متقاعد کند و در غیر این صورت ریاض آمادگی خود را برای اقدام نظامی علیه دوحه اعلام خواهد کرد.

بحران قطر با چهار کشور عربی به شدت شورای همکاری خلیج فارس را تحت الشعاع قرار داده است بحران قطر با چهار کشور عربی به شدت شورای همکاری خلیج فارس را تحت الشعاع قرار داده است و به نوع همگرایی میان کشورهای این شورا را بسیار سخت ودشوار کرده است.

از آنجایی که رهبری این بحران ضد قطر را سعودی ها برعهده دارند به نظر می رسد که هدف آنها مطیع کردن دوحه و وادار کردن آن به پیروی از سیاست های آنها باشد.

اما در زمینه واکنش قطر باید گفت که آنها به خوبی خود را با وضعیت جدید وفق داده اند و اقدامات جایگزینی موثری انجام دادند که از تبعات بحران بکاهند هر چند که به گفته وزیر خارجه قطر همه در این بحران بازنده هستند.

محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر در اولین سالروز بحران میان قطر و چهار کشور عربی مصر، عربستان، بحرین و امارات در صفحه توییتر خود از این چهار کشور خواست که به جای ایجاد محورهای توهمی و واهی به کشورها و ملتهای خود توجه کنند.

وی بیان کرد: «یکسال از محاصره غیرقانونی قطر گذشت و ما به ملت بزرگوار و همه کسانی که در این سرزمین زندگی می کنند به خاطر این پایداری و همبستگی تبریک می گوییم به ویژه که مردم قطر به دنیا ثابت کردند که ما به برکت وحدت می توانیم بر هر نیرنگی که ضد ملت ما شود، غلبه کنیم. بحران خلیج فارس ثابت کرد که ایستادگی صادقانه از سوی کشورهای دوست و برادر در کنار قطر خریدنی و فروختنی نیست و بینش و آگاهی عربی و بین المللی قوی تر از هر تبلیغات و پروپاگاندا رسانه ای است. همه ما به اوضاع منطقه ای دشوار طی سالیان گشته واقف هستیم و در عین حال سعی می کنیم که تنش کاسته شود و اتحاد و وحدت کلمه برای ایجاد راهکارهای فعالی مشترک برقرار شود در حالی که برخی از کشورها بحران جدید بدون اساس و بدون توجیه ایجاد کردند و به آن دامن زدند.

آیا این کشورها نمی دانند که کل منطقه؛ شورای همکاری را به عنوان آخرین رکن یکپارچه در منطقه عربی بر باد رفته می بینند و مهمتر از آن ملت های ما همه روزه در جریان این رفتار عبث و قطب بندی میان خود کشورهای عربی آسیب می بیند. بسیار از پیروزی های وهمی و خیالی سخن گفته شده و از عزل و انزوای قطر رانده شده که یکسال پس از بحران واقعیت خلاف آنرا ثابت کرده است و قطر به عنوان شریک بین المللی مورد اعتماد از این بحران ظاهر شده و به عنوان الگوی حکیمانه برای اداره بحران شده است. اگر موضوع به برد و باخت مربوط می شود همه بازنده اند و علت به عبث بودن چهار ضلع( از پنج ضلع) بحران است.

ما دعوت به گفتگو کردیم و از تلاش های شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح امیر کشور برادر کویت حمایت کردیم و از زحمات و تلاش های وی قدردانی می کنیم و هنوز باب گفتگو به دور از دیکته ها و پیش شرط ها باز است. قطر به چهار ضلع بحران با گذشت یکسال از ایجاد بحران پیام می دهد که وزیر خارجه قطر: به کشورها و ملتهای خود به جای ایجاد محورهای بندی های خیالی و توهمی، توجه کنید به کشورها و ملتهای خود به جای ایجاد محورهای بندی های خیالی و توهمی، توجه کنید. زمان توجه به ملتها و آمال و خواسته های آنها فرا رسیده است. یکسال گذشت و قطر و ملت  آن قوی تر شد و قطر در مسیر شکوفایی و پیشرفت و تحقق توسعه پایدار و خودکفایی حرکت می کند».

این واکنش مقام قطری به خوبی نشان می دهد که آنها با اعتماد به نفس کافی در مسیر تقابل با طرحهایی که ضد آنها می شود، گام بر می دارند و در عین حال گوشه چشمی هم به تحرکاتی که به ویژه از سوی شیخ صباح امیر کویت می شود، دارند.

آنچه در این بحران خود را به خوبی نشان داد چرخش مواضع دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بود که در ابتدا، اتهامات عربستان به قطر درخصوص حمایت از تروریسم را پذیرفت و از دوحه خواست که فوراً از حمایت تروریسم در سطح گسترده دست بردارد. اما دیری نپائید که ترامپ در ماه های بعد، موضع خود را درقبال قطر تغییر داد. ترامپ آوریل گذشته، امیر قطر را در کاخ سفید به حضور پذیرفت و از وی به عنوان دوست و مردی که از محبوبیت زیادی در آمریکا برخوردار است، نام برد. وی تاکید کرد که امیر قطر برای بازگرداندن وحدت به کشورهای حوزه خلیج فارس تلاش می کند.

اما آنچه از بحران بر می آید این است که اافقی برای راهکار قریب الوقوع برای حل بحران دیده نمی شود در واقع هنوز می توان بحران دوحه با چهار کشور عربی را آتش زیر خاکستر دانست فقی برای راهکار قریب الوقوع برای آن دیده نمی شود در واقع هنوز می توان بحران دوحه با چهار کشور عربی را آتش زیر خاکستر دانست و این را از تهدید عربستان ضد قطر مبنی بر حمله نظامی در صورتی که اس ۴۰۰ را از روسیه دریافت کند می توان درک کرد؛ زیرا در جریان حمله احتمالی ضد قطر نقش نیروی هوایی عربستان موثر است.

برخی کارشناسان امور اقتصادی بر این باورند که اقتصاد قطر آنگونه که همه در آغاز انتظار آن را داشتند فرونپاشید و مقاومت کرد و این اقتصاد عربستان، بحرین و امارات بود که بیشترین تاثیر را پذیرفت به طوری که بیش از ۳۰۰ شرکت سعودی در قطر به شکل مستقیم از بحران تاثیر پذیرفتند و این زمانی بود که قطر به جایگزین ها روی آورد.

از نگاه این کارشناسان، عربستان نیازی به این بحران نداشت زیرا به علت کاهش قیمت نفت به اندازه کافی با کسری بودجه روبرو بود. از سویی این بحران سبب شد که قطر از تکیه به همسایگان خود در شورای همکاری خلیج فارس بکاهد.

اما این کارشناسان به تاثیرات منفی بخش گردشگری قطر و هتلهای خالی و نیز برخی مراکز تجاری که مسافرانی که به ویژه از عربستان می آمدند، نیز اشاره کردند اما قطر در این زمینه نیز به جایگزین ها روی آورده است.یکسال گذشت و سال جدید این بحران شروع شد اما فصول دیگر این بحران در راه است.

به هر حال این بحران جدای از تاثیرات و پیامدهای آنها بر قطر و چهار کشور تحریم کننده دوحه و نیز تاثیرات بحران بر شورای همکاری خلیج فارس در شرایطی صورت می‌گیرد که منطقه آبستن تحولات بی شمار است.